Wat is analoge fotografie?
Bij fotografie, digitaal of analoog, ‘vang’ je licht en leg je het vast. Je richt een camera op het onderwerp en drukt af, waardoor er korte tijd licht op een lichtgevoelig onderdeel valt. Bij een digitale camera is dit een sensor die het licht omzet in een digitaal beeld, en die je duizenden keren kunt gebruiken. Bij een analoge camera gebeurt dit anders: hier wordt het licht vastgelegd op film, een dun materiaal met lichtgevoelige lagen. Door de juiste belichting ontstaat een reflectie van het onderwerp op de film.
Als een filmrolletje vol is, wordt het (bij kleinbeeld) teruggespoeld of (bij middenformaat) afgesloten. Daarna moet het worden ontwikkeld met chemicaliën om de lichtgevoeligheid te stoppen en het beeld ‘vast te zetten’. Wat overblijft is een negatief. Dit negatief kan vervolgens worden gescand of afgedrukt tot een positief beeld zoals wij dat met het blote oog zien.
Elke filmsoort heeft unieke eigenschappen — kleur of zwart-wit, lichtgevoeligheid, hoeveelheid korrel — waardoor het belangrijk is om de juiste film voor de juiste situatie te kiezen. En als je een film eenmaal gekozen hebt, zit je eraan vast: bij kleinbeeld vaak voor 36 opnames! Sommigen zien dat als een beperking; ik zie het als een uitdaging. Het kiezen van de juiste film voor een situatie is voor mij een van de leukste aspecten van analoge fotografie.
Kun je film nog steeds laten ontwikkelen?
Zeker! Bij ketens als de Hema en Kruidvat kan dat nog steeds op de ouderwetse manier: je levert een papieren envelop in, kruist je wensen aan en laat je adres achter. Zij sturen het vervolgens naar een groot lab. De kwaliteit is wisselend, want jouw film gaat daar ‘op de grote hoop’.
Veel betere resultaten krijg je bij gespecialiseerde fotowinkels of vaklabs, zoals Foto Verweij in Nijmegen of laboratoria zoals Cameralisatie en Analog Space. Labs die in eigen huis ontwikkelen besteden vaak meer zorg aan je film, maar rekenen daarvoor ook iets meer.
Worden er nog nieuwe rolletjes gemaakt?
Gelukkig wel! Tijdens de coronacrisis nam de vraag naar film enorm toe, en fabrikanten konden deze nauwelijks bijbenen. Inmiddels zijn de voorraden hersteld en is de meeste gangbare film weer goed verkrijgbaar.
Kodak produceert nog steeds hoogwaardige films. Fujifilm maakt helaas steeds minder nieuwe films. Ilford heeft een ruim assortiment zwart-witfilms. Daarnaast zijn er talloze kleine merken, soms met bijzondere of experimentele films. Let hierbij wel goed op: sommige films zijn bekende emulsies in een nieuwe verpakking.
De tijd dat Hema zijn ‘eigen’ film verkocht (eigenlijk herverpakte Fujifilm) is helaas voorbij.
Waar koop je film?
Vroeger hadden veel winkels film op voorraad, tegenwoordig zijn het vooral gespecialiseerde fotozaken. Ook sommige kleinere winkels verkopen weer film, al is het assortiment vaak beperkt. Het tijdperk dat iedere kiosk rolletjes had liggen ligt helaas achter ons.
Ik koop mijn films meestal bij Foto Verweij of bij FotoFilmFabriek.
Is analoge fotografie duur?
Zoals bij elke hobby kun je het zo duur maken als je zelf wilt. Een rolletje Fomapan kost een paar euro, en ontwikkelen bij de Hema is betaalbaar. Gebruik je professionele Kodak-film en laat je ontwikkelen bij een vaklab, dan lopen de kosten hoger op.
Qua prijs zijn middenformaat en kleinbeeld vergelijkbaar: het ontwikkelen kost evenveel, maar bij kleinbeeld krijg je meestal 36 foto’s, bij middenformaat soms maar 7 tot 15. Daartegenover staat dat de beeldkwaliteit van middenformaat veel hoger is.
De grootste meevaller zit in de apparatuur. Een goede analoge camera heb je al voor enkele tientjes. Voor ongeveer 100 euro kun je een complete set kopen. Een degelijke digitale camera begint daarentegen pas rond de 1500 euro — zonder extra lenzen.
Hoe kies je de juiste film?
Het begint met je onderwerp: is het een stilstaand landschap, een portret, of iets dat snel beweegt? Daarna bepaal je of je in kleur of zwart-wit wilt fotograferen, en welke sfeer je zoekt (vrolijk, stemmig, helder, korrelig).
Belangrijk is ook hoeveel licht er op locatie is. Elke film heeft een vaste lichtgevoeligheid (ISO-waarde), en daar zit je bij analoog een hele rol lang aan vast. Sommige films, zoals Kodak Portra, zijn verkrijgbaar in meerdere ISO-waarden (bijvoorbeeld 160, 400 en 800).
Bedenk ook of je een strak beeld wilt of dat korrel juist bijdraagt aan de sfeer. Deze keuzes maken het selecteren van de juiste film een leuk en creatief onderdeel van analoge fotografie.
Wat is een goede camera?
De beste camera is de camera die je bij je hebt! Voor simpele kiekjes is een compactcamera met autofocus en ingebouwde flitser perfect — en vaak heel betaalbaar.
Wil je serieuzer aan de slag? Dan zijn SLR-camera’s zoals de Minolta X-700 of Canon AE-1 uitstekende keuzes. Ze zijn gebruiksvriendelijk en ideaal om te leren fotograferen op film. Zelf begon ik ooit met een Minolta X-700, en die gebruik ik nog steeds het meest.
Soorten filmformaten
Kleinbeeld (35mm, 135-film)
Het bekendste formaat. Deze film zit in de klassieke rolletjes die de meeste mensen kennen. 24 of 36 opnames per rol, veelzijdig en nog steeds veel gebruikt.
Middenformaat (120-film)
Groter dan kleinbeeld, met negatieven van 6×4,5 cm tot 6×9 cm. Je krijgt minder opnames per rol (7 tot 15), maar de beeldkwaliteit is veel hoger. Ideaal voor portretten en detailrijke fotografie.
Grootformaat
Filmvellen in plaats van rolletjes, gebruikt in technische camera’s. Grootformaat biedt ongeëvenaarde scherpte en controle, maar is log en vooral geschikt voor studio- en landschapsfotografie.
110-film
Een kleiner formaat ontwikkeld door Kodak in 1972. Minder beeldkwaliteit, vooral gebruikt voor eenvoudige snapshotcamera’s. Tegenwoordig alleen nog geproduceerd door Lomography.
APS (Advanced Photo System)
Een compact filmformaat uit de jaren ’90, ontwikkeld voor gebruiksgemak. Inmiddels niet meer in productie, maar belangrijk historisch gezien. Veel eigenschappen van moderne digitale fotografie (zoals metadata) zijn hieruit voortgekomen.
Fun fact: bij digitale camera’s verwijzen termen als Full Frame (kleinbeeldformaat) en APS-C (bijna hetzelfde als APS) nog altijd naar deze oude filmformaten!